ΔΙΟΤΙΜΑ: Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

                                          ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ- ΛΙΑΝΤΙΝΗ

Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο

Η Διοτίμα στο Πλατωνικό Συμπόσιο, όσο κι αν αποτελεί μια σύλληψη προβληματική για το συνηθισμένο πλατωνικό ύφος είναι η συνάντηση του ιστορικού μυθικού προφητικού και φιλοσοφικού λόγου. Το έργο που αναλαμβάνει και εκτελεί η γυναικεία μορφή είναι να παραστήσει το μυστήριο και να συμβολίσει τον τόπο του ιδεατού έρωτα, να διαγράψει το πρότυπο εκείνο που έλκει την ανθρώπινη προθυμία στο δρόμο της τελείωσης, να οικονομήσει την ύπαρξη του έρωτα μέσα στον Πόρο και την Πενία, να δώσει το εικαστικό μέτρο της ερωτικής νοσταλγίας για το δύσκολα να προσεγγιστεί ιδανικό, να αναρριπίσει τέλος τον πόθο για την κατάκτησή του.


Μόνο με το Λόγο μιας γυναίκας και μάλιστα ιέρειας θα μπορούσε ο ποιητής φιλόσοφος Πλάτων να εκμεταλλευτεί δημιουργικά τις παραστάσεις που είχαν κεντρίσει την ερωτική ευαισθησία των συνδαιτυμόνων ανδρών και να περικλείσει την ουσία του έρωτα σε ένα Λόγο, που θα τον ονομάζαμε ιερατικό.
Ο Πλάτων εμπιστεύθηκε τον εξοχότερο Λόγο του Συμποσίου σε μια γυναίκα.
Η πράξη αυτή δεν είναι μόνο γνωσιολογικά σπουδαία, αλλά συνοδεύεται και από μία ηθική φόρτιση.
Ο Πλάτων δεν δίδαξε με τη Διοτίμα απλά την ουσία του έρωτα αλλά και τη δυνατότητα εκλογής του ερωτικού ιδανικού, την κατάκτηση από τον άνθρωπο της οντολογικής αυτάρκειας με την «παντοτινή κατοχή του αγαθού».

Πίνακας: Franc Kavčič, Ο Σωκράτης μ' έναν μαθητή και τη Διοτίμα

- See more at: http://www.egriechen.info/2014/05/i-etumologia-tis-leksis-anthropos-kata-ton-sokrati.html#sthash.v6tQAhqu.dpuf

                                           

Πίνακας: Franc Kavčič, Ο Σωκράτης μ' έναν μαθητή και τη Διοτίμα

- See more at: http://www.egriechen.info/2014/05/i-etumologia-tis-leksis-anthropos-kata-ton-sokrati.html#sthash.v6tQAhqu.dpuf

Η καταγωγή του έρωτα ως παιδί της Πενίας και του Πόρου, που θα παραστήσει στο μύθο της η Διοτίμα, συμβολίζει τη δραματική εγρήγορση της ερωτικής συνάντησης και την έντονη επιθυμία των ερωτευμένων να παραδοθούν στο κάλεσμά του, ενώ καταφάσκουν τη «στέρηση ως παντοτινή σύντροφό του».
Ο τρόπος της γέννησης του Έρωτα στο μύθο της Διοτίμας αποτελεί την πιο μεγαλειώδη ερωτική σύλληψη του Συμποσίου, γιατί ο έρωτας διαλέγεται ηθικά με την αβεβαιότητα και την αδυναμία σαν έλλειψη.
Η εμφάνιση της Διοτίμας στο πλατωνικό Συμπόσιο ερμηνεύει και δικαιώνει την παρουσία της γυναίκας μέσα στην ιστορία και τη συμβολή της ως μούσας σε δημιουργικό έργο.
Μεγάλα ονόματα δημιουργών στην ιστορία του πνεύματος κατέφυγαν στη γυναικεία μούσα για να φωτίσουν το όραμά τους.
Η Διοτίμα δίνει πόρο στην ψυχή του πλατωνικού Σωκράτη για να εκφράσει τη δαιμονική του σύλληψη και να νομοθετήσει τη σωτηρία του ανθρώπου με τη διδασκαλία των ερωτικών αναβαθμών.
Η Mαργαρίτα του Γκαίτε είναι η συνέχεια της Βεατρίκης του Δάντη, που γίνεται η μούσα και η οδηγήτριά του στις περιηγήσεις του στην Κωμωδία, και η Διοτίμα του Hölderlin συμβολίζει το αιώνιο ελληνικό κλασικό πρότυπο της ομορφιάς.

                                                                       

Η παραδοχή ότι το πνεύμα στην ιστορία αριθμεί μόνο μεγάλους άνδρες, αγνοεί την πραγματικότητα της εμπνεύστριας και οδηγήτριας δίπλα τους γυναίκας. Εκείνο που πολλοί ονόμασαν αδυναμία της γυναίκας είναι αντίθετα η λειτουργική της δύναμη, η έκφραση της αρμονικής ισορροπίας των δυνάμεων, ο ψυχικός της εξοπλισμός, που κυριαρχεί στην ανδρική δύναμη.
Σ’ αυτή τη μορφή δύναμης της γυναίκας τα σύγχρονα φεμινιστικά κινήματα μυωπάζουν, γιατί όσο κι αν ο λόγος τους ακούγεται δίκαιος σε πρακτικό κοινωνικό επίπεδο, επισκοτίζουν τη θεωρητική βάση της φυσικής ισοζυγίας των δυνάμεων των φύλων.
Η ισοπέδωση της φυσικής διαφοράς των φύλων που κηρύσσει άκριτα ο σύγχρονος φεμινισμός αψηφά την οικονομία της φύσης, εκτρέπει την ερωτική διαλεκτική των φύλων στον αναυθεντικό έρωτα και στενεύει τα όρια της θηλυκής απειρότητας, ό,τι ονομάζουμε γυναικείο μυστήριο.

(Νικολίτσα Γεωργοπούλου, Ο πλατωνικός μύθος της Διοτίμας, Αθήνα 1989)

Η Διοτίμα και οι επτά αναβαθμοί του έρωτα

Στο «Συμπόσιον 210a» του Πλάτωνα, εμφανίζεται ένα από τα πλέον μυστηριακά πρόσωπα της Φιλοσοφίας, η Διοτίμα η οποία ανακοινώνει στον Σωκράτη ότι θα του αποκαλύψει και θα του διδάξει τους αναβαθμούς του έρωτα.

Αρχαίο κείμενο:


Ταῦτα μὲν οὖν τὰ ἐρωτικὰ ἴσως, ὦ Σώκρατες, κἂν σὺ [210a] μυηθείης•

Αγαπητέ Σωκράτη, θα σου παρουσιάσω τους αναβαθμούς του έρωτα στους οποίους εύχομαι να έχεις ήδη μυηθεί.

τὰ δὲ τέλεα καὶ ἐποπτικά,

Αυτοί οι αναβαθμοί του έρωτα οδηγούν στην τελειότητα και αντιστοιχούν στον ανώτατο βαθμό μύησης του επόπτη των Ελευσινίων Μυστηρίων.

ὧν ἕνεκα καὶ ταῦτα ἔστιν,

Με σκοπό να σου εξηγήσω τον τρόπο λειτουργίας αυτής της μυστηριακής διαδικασίας σου, σου αποκαλύπτω τα ακόλουθες πληροφορίες:

ἐάν τις ὀρθῶς μετίῃ,

Αν κατορθώσεις να συμμετάσχεις σωστά σε αυτήν την διαδικασία,

οὐκ οἶδ᾽ εἰ οἷός τ᾽ ἂν εἴης.

δεν πιστεύω ότι θα υπάρχει κάποιος άλλος που θα μπορούσε να συγκριθεί πλέον μαζί σου.

ἐρῶ μὲν οὖν, ἔφη, ἐγὼ καὶ προθυμίας οὐδὲν ἀπολείψω•

Εγώ λοιπόν θα μιλήσω επάνω σε αυτά τα θέματα είπε η Διοτίμα και έχω την προθυμία να μην παραλείψω καμμία λεπτομέρεια.

πειρῶ δὲ ἕπεσθαι,

Θα προσπαθήσω μάλιστα να σε βοηθήσω να ακολουθήσεις αυτήν την διαδικασία των αναβαθμών,

ἂν οἷός τε ᾖς.

αν βεβαίως θα επιθυμούσες και εσύ το ίδιο.

δεῖ γάρ, ἔφη, τὸν ὀρθῶς ἰόντα ἐπὶ τοῦτο τὸ πρᾶγμα ἄρχεσθαι μὲν νέον ὄντα ἰέναι ἐπὶ τὰ καλὰ σώματα,

Καταρχήν, είπε η Διοτίμα, κάποιος που επιθυμεί να ακολουθήσει σωστά αυτήν την διαδικασία, θα πρέπει να ξεκινήσει τις προσπάθειές του από την νεανική του ηλικία, με αφορμή την ερωτική διάθεση που θα αισθανθεί για ένα ωραίο σώμα.

καὶ πρῶτον μέν,

Και καταρχήν βεβαίως,

ἐὰν ὀρθῶς ἡγῆται ὁ ἡγούμενος,

απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει ένας σωστός καθοδηγητής.

ἑνὸς αὐτὸν σώματος ἐρᾷν καὶ ἐνταῦθα γεννᾷν λόγους καλούς,

Αυτός ο καθοδηγητής θα κατευθύνει τον νέο που αισθάνεται την ερωτική διάθεση για κάποιο ωραίο σώμα, να περιοριστεί σε αυτό το συγκεκριμένο σώμα, (ενός) και με βάση αυτό το αντικείμενο να προσπαθήσει να βάλει στο μυαλό του όλες τις καλύτερες σκέψεις που θα μπορούσε να διανοηθεί βλέποντας αυτό το σώμα.

ἔπειτα δὲ αὐτὸν κατανοῆσαι ὅτι τὸ κάλλος [210b] τὸ ἐπὶ ὁτῳοῦν σώματι τῷ ἐπὶ ἑτέρῳ σώματι ἀδελφόν ἐστι,

Στην συνέχεια, για να ανέλθει στον δεύτερο ερωτικό αναβαθμό, θα πρέπει αυτός ο νέος να κατανοήσει, ότι το κάλλος του σώματος για το οποίο έχει αισθανθεί ερωτική διάθεση, δεν είναι μοναδικό, αλλά θα μπορούσε να συναντήσει αυτό το κάλλος και σε κάποιο άλλο σώμα, σαν να ανήκαν αυτά τα δύο σώματα σε αδέλφια.

καὶ εἰ δεῖ διώκειν τὸ ἐπ᾽ εἴδει καλόν,

Και εφόσον η επιδίωξη του νέου θα επικεντρώνεται στην εξωτερική εμφάνιση του κάλλους,

πολλὴ ἄνοια μὴ οὐχ ἕν τε καὶ ταὐτὸν ἡγεῖσθαι τὸ ἐπὶ πᾶσιν τοῖς σώμασι κάλλος•

θα πρέπει να καταλάβει ότι είναι παράλογο πως μόνο το σώμα ενός ανθρώπου θα μπορούσε να διαθέτει ένα τέτοιο κάλλος, διότι ανάλογη εξωτερική ομορφιά θα μπορούσε να συναντήσει και στα σώματα πολλών άλλων ανθρώπων.

τοῦτο δ᾽ ἐννοήσαντα καταστῆναι πάντων τῶν καλῶν σωμάτων ἐραστήν,

Αφού κατανοήσει αυτήν την ευρύτατη διάδοση του σωματικού κάλλους, θα πρέπει να αισθάνεται εξίσου ισχυρή ερωτική διάθεση και θαυμασμό για όλα τα σώματα που ικανοποιούν αυτά τα κριτήρια του εξωτερικού κάλλους.

ἑνὸς δὲ τὸ σφόδρα τοῦτο χαλάσαι καταφρονήσαντα καὶ σμικρὸν ἡγησάμενον•

Αν όμως περιοριστεί στο να θαυμάζει ένα και μόνο ωραίο σώμα, θα πρέπει να κατανοήσει ότι αυτό θα προκαλέσει ζημιά στην ψυχή του και θα πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του ότι (αν δεν μπορεί να δει το γενικότερο κάλλος) θα βρίσκεται σε μειονεκτική θέση.

μετὰ δὲ ταῦτα τὸ ἐν ταῖς ψυχαῖς κάλλος τιμιώτερον ἡγήσασθαι τοῦ ἐν τῷ σώματι,

Μετά από αυτήν την διαδικασία, μπορεί να προχωρήσει στον τρίτο ερωτικό αναβαθμό και να αντιληφθεί ότι το κάλλος που βρίσκεται στις ψυχές των ανθρώπων έχει πολλή μεγαλύτερη αξία από το σωματικό κάλλος.

ὥστε καὶ ἐὰν ἐπιεικὴς ὢν τὴν ψυχήν τις κἂν σμικρὸν ἄνθος [210c] ἔχῃ,

Διότι πρέπει να καταλάβει ότι το άνθος μιας ψυχής, ακόμα και όταν αυτό είναι ένα μικρό μπουμπούκι, διαθέτει μεγαλύτερο κάλλος, σε σχέση με την πιο τέλεια σωματική ομορφιά.

ἐξαρκεῖν αὐτῷ καὶ ἐρᾷν καὶ κήδεσθαι καὶ τίκτειν λόγους τοιούτους

Κατά αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να αρκεστεί το γεγονός ότι βρήκε έναν άνθρωπο με τέτοιο ψυχικό κάλλος, και να αφοσιώνει τον έρωτά του σε ένα τέτοιο άτομο, όπως και να φροντίζει για όλες τις ανάγκες αυτού του ανθρώπου και να εξυμνεί τα ψυχικά του χαρίσματα.

καὶ ζητεῖν, οἵτινες ποιήσουσι βελτίους τοὺς νέους,

Επίσης, θα πρέπει να ψάχνει να βρει ποια είναι τα χαρίσματα αυτού του ανθρώπου, τα οποία έχουν την ικανότητα να βελτιώσουν την ψυχική καλλιέργεια ενός νέου.

ἵνα ἀναγκασθῇ αὖ θεάσασθαι τὸ ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασι καὶ τοῖς νόμοις καλὸν καὶ τοῦτ᾽ ἰδεῖν ὅτι πᾶν αὐτὸ αὑτῷ ξυγγενές ἐστιν,

(εισερχόμαστε στον τέταρτο ερωτικό αναβαθμό)
Έτσι τελικά θα αισθανθεί την ανάγκη να κατανοήσει το ιδιαίτερο κάλλος που μπορεί να εκφραστεί μέσω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και κατεξοχήν το κάλλος που περιέχεται μέσα στις εμπνευσμένες νομοθεσίες και να εξετάσει οτιδήποτε έχει στενή σχέση με αυτές τις δραστηριότητες.

ἵνα τὸ περὶ τὸ σῶμα καλὸν σμικρόν τι ἡγήσηται εἶναι.

Και τότε να κατανοήσει ότι το κάλλος που αφορά το σώμα ενός ανθρώπου είναι ασήμαντο μπροστά σε αυτά τα μεγέθη του πνευματικού κάλλους.

μετὰ δὲ τὰ ἐπιτηδεύματα ἐπὶ τὰς ἐπιστήμας ἀγαγεῖν,
(εισερχόμαστε στον πέμπτο ερωτικό αναβαθμό)

Και αφού εξετάσει όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων και συμπεριλάβει επιπλέον και την εξέταση των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων,

ἵνα ἴδῃ αὖ ἐπιστημῶν κάλλος,

(εισερχόμαστε στον έκτο ερωτικό αναβαθμό)
μπορεί πλέον να προχωρήσει στην έρευνα του κάλλους που βρίσκεται μέσα στις επιστήμες.

καὶ βλέπων πρὸς [210d] πολὺ ἤδη τὸ καλὸν μηκέτι τῷ παρ᾽ ἑνί, ὥσπερ οἰκέτης,

Και τότε θα κατανοήσει ότι έχει φτάσει ήδη σε πολύ υψηλά επίπεδα ενατένησης του θείου κάλλους, που αν τα συγκρίνει με την αναζήτηση του κάλλους ενός σώματος, να θεωρήσει αυτήν την αναζήτηση σαν μία ζητιανιά.

ἀγαπῶν παιδαρίου κάλλος ἢ ἀνθρώπου τινός ἢ ἐπιτηδεύματος ἑνός,

Δηλαδή θα εμφανιζόταν σαν ζητιάνος αν περιόριζε την αγάπη του στην εξωτερική ομορφιά ενός νέου ή στο ψυχικό κάλλος ενός ανθρώπου ή ακόμα και στην καλλιτεχνική αξία ενός πολύ σπουδαίου έργου τέχνης.

δουλεύων φαῦλος ᾖ καὶ σμικρολόγος,

Και να αποδεικνύεται κατά αυτόν τον τρόπο ότι συμπεριφέρεται με ανοησία και μικροπρέπεια.

ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸ πολὺ πέλαγος τετραμμένος τοῦ καλοῦ καὶ θεωρῶν πολλοὺς καὶ καλοὺς λόγους καὶ μεγαλοπρεπεῖς τίκτῃ καὶ διανοήματα ἐν φιλοσοφίᾳ ἀφθόνῳ,

Αλλά επειδή έχει ήδη ασκηθεί πλέον σε μεγάλο βαθμό στην εκτίμηση του κάλλους, και επειδή είναι πλέον σε θέση να εκφράζεται για το κάλλος με πολλούς και άξιους και μεγαλοπρεπείς τρόπους και να προχωρεί ακόμα σε άφθονες φιλοσοφικές εκτιμήσεις,

ἕως ἂν ἐνταῦθα ῥωσθεὶς καὶ αὐξηθεὶς κατίδῃ τινὰ ἐπιστήμην μίαν τοιαύτην, ἥ ἐστι καλοῦ [210e] τοιοῦδε.

μέχρι του σημείου με αυτόν τον τρόπο να αποκτήσει μεγάλες πνευματικές δυνάμεις και να αυξήσει την πνευματική του διαύγεια μέχρι του σημείου να κατανοήσει ότι μία και μοναδική είναι η επιστήμη η οποία έχει σχέση με το απόλυτο κάλλος και αυτή είναι φυσικά η φιλοσοφία.
(εισερχόμαστε στον 7 ερωτικό αναβαθμό).

πειρῶ δέ μοι, ἔφη, τὸν νοῦν προσέχειν ὡς οἷόν τε μάλιστα.

Και η Διοτίμα πρόσθεσε επίσης, ότι κατά την γνώμη της, πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερα μεγάλη σημασία σε αυτές τις πνευματικές διεργασίες που έχουν σχέση με την φιλοσοφία.

 

 

ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/lokin.platonos