ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ

Δ. ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ Πίσω από τη Γαλλική Επανάσταση βρίσκεται ο Ρουσσώ και ο Βολταίρος. Πίσω από τη μεγάλη Επανάσταση των Μπολσεβίκων κατευθύνει ο Πούσκιν και ο Μαρξ. Στο κέντρο της μεγάλης Επανάστασης των Ελλήνων στέκεται ο Σολωμός και ο Κάλβος. Κι αν θέλετε ως αρχέτυπο της περίπτωσης στην κορυφή των Μηδικών κάθεται ο Αισχύλος και η αττική τραγωδία, όπως στην κορυφή του Ολύμπου είναι θρονιασμένος ο ύπατος των θεών. Μ’ αυτά τα παραδείγματα - σύμβολα δοκιμάζω να δείξω ότι η λογοτεχνία σε κάθε εποχή είναι όχι απλά το κάτοπτρο αλλά ο γεωργός και ο γεωμέτρης των κοινωνιών. Ο Σόλων ο Αθηναίος που οραματίστηκε και αρχιτεκτόνησε την ωραιότερη μορφή οργάνωσης των κοινωνιών, τη δημοκρατία, στη βάση του υπήρξε ένας μεγάλος ποιητής ελεγειών. Τους ίδιους μάλιστα τους πυρήνες της δημοκρατίας, τα «σεμνά θέμεθλα», όπως τα ονομάζει, μας τους έδωκε μέσα στις ελεγείες του. Η αληθινή τέχνη δεν είναι λέξεις ή χρώματα ή ήχοι που τα ορδινιάζουν οι καλλιτέχνες, τα εξευρίσκουν δηλαδή, τα συντάσσου

ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ                           Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Στον Πλάτωνα η ομοίωση προς το θεό προϋποθέτει τη φυγή από τον κόσμο. Στον Πλωτίνο ο λόγος της πλατωνικής εντολής σαρκώνεται στο νόημα της αρετής ως κάθαρσης. Αίτημα της πλωτινικής ηθικής είναι η προσπάθεια να προσπελάσει ο άνθρωπος τη ζωή μέσω της καθαρότητας του νου. Ο «κεκαθαρμένος άνθρωπος» του Πλωτίνου αγωνίζεται συνειδητά να υψωθεί στο φως του λόγου, να οδηγηθεί στην κατανόηση του όντος, της ιδέας της πλατωνικής διδασκαλίας. Η πλωτινική αρετή είναι σύλληψη υπερβατική, είναι έκφραση του λογιστικού του ανθρώπου, είναι η υποταγή της βούλησής του στη μεταφυσική προοπτική, σημαίνει την αδιαφορία του για τον κόσμο και την επιστροφή του στο απόλυτο Ένα. Ο Πλωτίνος μας παρουσιάζει ένα αρχέτυπο του homo ethicus, το σπουδαίο άνθρωπο, ο οποίος ενσαρκώνει τη γνήσια ηθική. Ο σπουδαίος είναι ο άνθρωπος της θεωρητικής σκέψης, του λογισμού, εκείνος που κατέχει τ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ  ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ  ΠΟΙΗΤΗΣ   Δύο είναι τα ευγενέστερα προϊόντα του νεότερου ελληνισμού. Ο μεγάλος Σηκωμός του 21 και η δημοτική μας ποίηση. Όλα τα άλλα, από τον Καποδίστρια ως το Σεφέρη ακολουθούν. Ο Σηκωμός του 21 δε σχολιάζεται. Το δημοτικό μας τραγούδι δείχνει τη στίλβη και δοκιμάζει τη μεταλλική του ευγένεια επάνω στην ομόφωνη κρίση, πως κανένας καλλιτέχνης στον τόπο μας δεν θα φθάσει να δημιουργήσει γνήσιο έργο, εάν δεν σκύψει να αντλήσει από το ζάπλουτο κοίτασμα τ ης δημοτικής μας παράδοσης. Σε όλες τις μορφές της τέχνης. Από τη ρητορική στο Κοινοβούλιο και τη διδασκαλία στην αίθουσα, ως τη μαστορική του καλντεριμιού και τη μουσική σύνθεση. Υπάρχει, ανάμεσα στο πλήθος, και ένα δημοτικό τραγούδι που μιλάει για την εθνική αντίσταση την εποχή της δουλείας και της γενιτσαριάς. Τα μπλόκα της κατοχής τότε ο Ρήγας στο Θούριο τα ‘λεγε «στενά». Και τη γέφυρα του Γοργοπόταμου ο Σολωμός στον περίφημο Κρητικό του τη λέει Λαβύρινθο του Μπομπο-Ισούφ.

Αριστερά καθώς μπαίνεις στα παλάτια του Άδη θα συναντήσεις μια κρήνη και δίπλα εκεί θα ιδείς να υψώνεται ένα λευκό κυπαρίσσι. Ευρήσεις δ’ Αίδαο δόμων επ’ αριστερά κρήνην, Πάρα δ’ αυτή λευκήν εστηκυίαν κυπάρισσον. Έτσι αρχίζει το απόσπασμα 17 στα κείμενα του Ορφέα που μας παραδίδεται στα Fragmenta των προσωκρατικών. Σ’ εκείνη την περίφημη έκδοση των Diels – Kranz. Κυπαρίσσι ναι, γιατί μπαίνεις στον Άδη. Στο χώρο του θανάτου. Αλλά γιατί λευκό; Όλοι γνωρίζουμε ότι το κυπαρίσσι έχει φύλλωμα αειθαλές και μαύρο.         Τι ήθελαν οι έλληνες να υποδηλώσουν με τούτο το οξύμωρο σύμβολο του Ορφέα;                                                                                 Ίσως ότι η αλήθεια είναι αξεδιάλυτα δεμένη με το ψεύδος; Ότι δίπλα στην επιστήμη υπάρχει η απατεωνιά; Από δω η επιβλητική Αστροφυσική, για παράδειγμα, από κει η αγύρτικη Αστρολογία; Ίσως ότι η εμορφιά είναι οργανικά δεμένη με την ασχήμια; Κοντά στους αληθινούς ποιητές δηλαδή πηγαίνο

                                          ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ- ΛΙΑΝΤΙΝΗ Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Η Διοτίμα στο Πλατωνικό Συμπόσιο, όσο κι αν αποτελεί μια σύλληψη προβληματική για το συνηθισμένο πλατωνικό ύφος είναι η συνάντηση του ιστορικού μυθικού προφητικού και φιλοσοφικού λόγου. Το έργο που αναλαμβάνει και εκτελεί η γυναικεία μορφή είναι να παραστήσει το μυστήριο και να συμβολίσει τον τόπο του ιδεατού έρωτα, να διαγράψει το πρότυπο εκείνο που έλκει την ανθρώπινη προθυμία στο δρόμο της τελείωσης, να οικονομήσει την ύπαρξη του έρωτα μέσα στον Πόρο και την Πενία, να δώσει το εικαστικό μέτρο της ερωτικής νοσταλγίας για το δύσκολα να προσεγγιστεί ιδανικό, να αναρριπίσει τέλος τον πόθο για την κατάκτησή του. Μόνο με το Λόγο μιας γυναίκας και μάλιστα ιέρειας θα μπορούσε ο ποιητής φιλόσοφος Πλάτων να εκμεταλλευτεί δημιουργικά τις παραστάσεις που είχαν κεντρίσει την ερωτική ευαισθησία των συνδαιτυμόνων ανδρών και να

ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ- ΛΙΑΝΤΙΝΗ Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Όσο θα κυλούν στις ουράνιες τροχιές τους τα άστρα. όσο θα διαβαίνουν στην πλάτη της γης οι χειμώνες και οι καύσωνες. όσο η ιδέα της ζωής θα ανεβαίνει στον υπέρτατο ανθό της, στο σκεπτόμενο άνθρωπο, τόσο αυτός ο σκεπτόμενος άνθρωπος θα ερωτά και θα απορεί για την πρώτη αρχή, την ουσία του σύμπαντος, το άπειρο. Και ποτέ δεν θα φτάσει στο τέρμα της γνώσης. Αυτή είναι η τραγικότητα, η προνομία και η περηφάνια του. Αλλά γιατί δεν θα φτάσει στο τέρμα της γνώσης; Γιατί ο άνθρωπος διαλογίζεται με έννοιες. Και οι έννοιες περιορίζουν. Το άπειρο δεν μπορεί να το συλλάβει και να το νοήσει ο άνθρωπος, γιατί τότε θάταν πεπερασμένο, και ως πεπερασμένο θα μπορούσε να διευρυνθεί από τον άνθρωπο, όπως μπορεί να μεγαλώσει ένας αριθμός με την επιπρόσθεση της μονάδας. Από τη φύση του όμως ο άνθρωπος επιδιώκει πάντα να υπερβεί κάθε όριο. Έτσι το άπειρο στη σκέψη του γίνεται

ΤΟ ΕΝΔΟΚΟΣΜΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙ ΚΡΑΤΟΥΣ ΘΕΩΡΙΑ  ΤΟΥ J.G FICHTE Νικολίτσα Γεωργοπούλου - Λιαντίνη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών  Στο πρώτο του θεολογικό δοκίμιο “Aphorismen über Religion und Deismus”, 1790 ο  Fichte παρουσιάζει τον κόσμο σαν το χώρο, μέσα στον οποίο πραγματώθηκε εννοιολογικά η θεότητα: Υπάρχει μια αιώνια ουσία με αναγκαία ύπαρξη. Μέσω αυτής της αναγκαίας ουσίας δημιουργήθηκε ο κόσμος, κάθε μεταβολή του οποίου ανάγεται σ’ αυτήν την πρώτη και αναγκαία ουσία, τη θεότητα. Το ίδιο αναγκαία είναι και η ύπαρξη πεπερασμένων ουσιών, που υπάρχουν, όπως υπάρχουν 1.)Στη σύντομη αυτή μελέτη των 18 αφορισμών βρίσκονται οι πρώτες αφορμές της μεταγενέστερης θεωρίας του για την ηθική ελευθερία, και την αντίφαση που βλέπει μεταξύ προσωπικής ελευθερίας και απόλυτου προσδιορισμού του κόσμου μέσω μιας θεότητας. Στο πρώτο του ολοκληρωμένο έργο “Versuch einer Kritik aller Offenbarung”, 1972, όπου επιχειρεί με καντιανά αξιώματα της ηθικής φ

Της ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ- ΛΙΑΝΤΙΝΗ   Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Η ανάμειξη της ανθρώπινης ευθύνης στην πλοκή του τραγικού μύθου εμφανίζεται ήδη στον Αισχύλο , ο οποίος κατά τα άλλα είναι ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της σύγκρουσης ανάμεσα στην ανθρώπινη μοίρα και το θείο . […] Αλλά την αποκορύφωση της ανθρώπινης ευθύνης στην τραγική εμπλοκή του ανθρώπου ο μεγαλοπρεπής Αισχύλος την φιλοτέχνησε στους Πέρσες […] Με τους Πέρσες ο Αισχύλος εδίδαξε το ανθρώπινο γένος ότι η ηθική τάξη διαταράζεται, όταν ο άνθρωπος φτάσει στην ὓβρι . Και η ύβρις γεννιέται, οσάκις υπερβαίνουμε το μέτρο που δόθηκε από το θεό στη φύση μας. Η υπέρβαση αυτή εμφανίζεται σαν αλαζονεία απέναντι όχι μόνο στους άλλους ανθρώπους αλλά και στον ίδιο το θεό , του οποίου η ουσία και η βούληση εκφράζεται τέλεια ενεργητική – που θα πει απέραντα φιλάνθρωπη αλλά και αδυσώπητα σκληρή – μέσα στους νόμους της φύσης. Η ύβρις λοιπόν στην οποία περιέπεσε ο Ξέρξης εκδηλώνεται τη στ

Της ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ- ΛΙΑΝΤΙΝΗ   Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Η αντίληψη των σοφιστών για τη ζωή παρουσιάζει τις σχέσεις των ανθρώπων εχθρικές. Ο χώρος που επιτελείται η εχθρική συνάντηση είναι το παραδοσιακό κράτος. Οι άνθρωποι είναι συγκρουόμενες δυνάμεις, ο άλλος είναι ο αγρός που θα θεριστεί από τον εχθρό, για να του αφαιρέσει ό,τι κατέχει με βία ή δολιότητα… Ο αγώνας της ζωής μεταξύ των ανθρώπων είναι αγώνας ζωής και θανάτου, που δεν επιτελείται μεν με μορφή χειροδικίας, αλλά με κακοήθεια και επιβουλή και με τ ην ευφυή περιβολή του νόμου. Το σύστημα βέβαια αυτό αποκλείει κάθε αφέλεια… Η ευτυχία της ζωής είναι εξάρτηση της ευφυΐας, ιδιαίτερα της δύναμης, που παραμερίζει κάθε    περιορισμό και σημαίνει ότι το ιδανικό της ευτυχίας το επιτυγχάνουν οι ολίγοι, που για τους σοφιστές αποτελούν πρότυπο ορθής ζωής… Στο κράτος κυρίαρχοι και κυριαρχούμενοι είναι για τους εαυτούς των νόμος και βρίσκονται στην ίδια φυλακή, ασκώντα

Οφιλόσοφος στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης αρχικής περιόδου, υπήρξε συγχρόνως και πολίτης. Γι’ αυτό ακριβώς εκλήθη αρκετές φορές να «νομοθετήσει», στην πόλη του ή σε κάποια άλλη πόλη. Ο Σόλων είναι το λαμπρότερο παράδειγμα. Αλλά και το 443 ακόμη, όταν οι Αθηναίοι δημιούργησαν στην ’Ιταλία μια πανελλήνια αποικία, τούς Θουρίους, από τον Πρωταγόρα ζή­τησαν να θέσει τούς νόμους. Ο τελευταίος αυτής της σειράς — ο τελευταίος μεγάλος εν πάση περιπτώσει— είναι ο Σωκράτης. Ο Σωκράτης είναι φιλόσοφος, άλλα είναι και πολίτης. Συζητεί με όλους τούς συμπολίτες του στην αγορά. Έχει οικογένεια και παιδιά. Συμμετέχει σε τρεις εκστρατείες. Αναλαμβάνει το ύπατο αξίωμα- είναι Επιστάτης των πρυτάνεων (Πρόεδρος της Δημοκρατίας για μία μέρα) ίσως στην πιο τραγική στιγμή της ιστορίας της αθηναϊκής δημοκρατίας, την ήμερα της δίκης των στρατηγών  πού νίκησαν στις Αργινούσες. Τότε πού, προεδρεύοντας στην Εκκλησία του Δήμου, αντιμετώπισε θαρ­ραλέα το έξαλλο πλήθος και αρνήθηκε να αρχίσει παράνομα τη

Της ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ- ΛΙΑΝΤΙΝΗ   Καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται ως ελπίδα για το μέλλον της φιλοσοφίας μια νέα τάση, που σαν αιτίες της μπορούν να αναφερθούν η αμηχανία, ο αποπροσανατολισμός και η απελπισία του σύγχρονου ανθρώπου. Οι ελπίδες που εναπόθεσε ο άνθρωπος στην επιστήμη, την τεχνική, την πολιτική και την οικονομία δεν εδικαιώθησαν. Έτσι με την πάροδο του χρόνου εμφανίζεται και πάλι η αναγκαιότητα του καθαρού φιλοσοφικού στοχασμού, που αποβλέπει στην επίτευξη μιας δίκαιης διαμόρφωσης του ιδιωτικού και δημόσιου βίου. Κυριαρχεί η αξίωση για μια ζωντανή φιλοσοφία, που να ασχολείται με προβλήματα ουσιώδη για την απειλούμενη ανθρώπινη ύπαρξη και αναγκαία για τη σημερινή θέση του ανθρώπου στον κόσμο. Κύρια προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας τέτοιας φιλοσοφίας αποτελεί η απαίτηση της εποχής, ότι η φιλοσοφία πρέπει να γράφεται σε μια γενικά κατανοητή γλώσσα, χωρίς να της λείπει βέβαια και η ομορφ